Akarsuların Oluşturduğu Şekiller
A. Akarsu Aşınım Şekilleri
Akarsu aşınımı için eğim fazla olmalı ve böylece aşınma gerçekleşir. Eğim fazla ise derine ve geriye aşındırma olur. Eğim az ise yana doğru aşındırma olur.
a. Vadiler
Çentik Vadi ' V ' :
Akarsuların dik yamaçlarda hızlı akarak derine doğru aşındırmalar yapması sonucu V şeklinde oluşan vadilerdir. Daha çok Doğu Anadolu bölgesinde yaygındır. Vadinin kaynak kısmında görülür ve ilk halidir.
Boğaz Vadi ' U' :
Dağların denize paralel uzandığı yerlerde ( Akdeniz- Karadeniz ) akarsular sıradağları enine yarıp geçerek boğaz vadileri oluşturur. Boğaz vadiler aynı zamanda doğal geçitlerdir.
Doğal Geçitler:
- Çubuk Geçidi: Antalya- Isparta- Burdur arası
- Gülek Geçidi: Adana- Niğde arası
- Sertavul Geçidi: Mersin- Karaman arası
- Belek Geçidi: Hatay ( İskenderun )
Kanyon Vadi ' Basamaklı Vadi ':
Karstik arazilerde akarsuların yataklarını denize doğru aşındırması sonucu oluşan vadidir.
 |
| kanyon vadi |
Geniş Tabanlı Vadi:
Akarsuların eğimin az olduğu yerlerde yatağını yana doğru aşındırması sonucu oluşturduğu vadi şekline denir. Vadinin son halidir. Ege bölgesinde yaygındır. Üzerinde tarım yapılabilir. Taşkın yapma ihtimali fazladır.
b. Çağlayan- Dev Kazanı
Arazinin karstik olduğu ve eğimin fazla olduğu yerlerde görülmekte olup Manavgat Şelalesi ve Düden Şelalesi örnektir.
 |
| dev kazanı-çağlayan |
c. Peri Bacaları:
Volkanik bölgelerde bulunan tüflerin sel suları tarafından aşındırılması sonucu oluşmuştur. Peri bacalarının oluşmasında akarsular doğrudan etkili iken rüzgarlar dolaylı etkiye sahiptir.
d. Kırgıbayır ( Badlans) :
Kurak yerlerde akarsu aşındırması sonucu oluşan kötü aşınım şeklidir.
e. Peneplen ( Yontukdüz ) :
Akarsuların oluşturmasıyla deniz seviyelerine ulaşan düzlüklerdir. Peneplen olmaya en uzak yer Doğu Anadolu bölgesi iken, en yakın yer ise Marmara ve Ege Bölgesidir.
f. Plato:
Akarsular tarafından oluşturulan ve çevresine göre yüksekte kalan geniş düzlüklerdir.
B. Akarsu Birikim Şekilleri:
1. Birikinti Konisi ( Birikinti Yelpazesi ):
Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsular taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirirler. Bunlara birikinti konisi denir. Birikinti konisinin genişlemesiyle birikinti yelpazesi oluşur.
2. Dağ Eteği Ovası:
Dağ eteğinde eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yana doğru büyüyerek birleşmesi sonucu oluşmaktadır. Uludağ eteği ( Bursa Ovası ) örnektir.
3. Dağ İçi Ovası:
Akarsuların dağın içerisine birikim yapmasıyla oluşur. En çok Doğu Anadolu Bölgesi Erzincan, Muş ve Elazığ bölgelerinde rastlanır.
4. Irmak Adası ( Kum Adası ) :
En Çok Ege bölgesinde olur.
5. İç Ova:
Kıyıya yakın yerlerde oluşan ovalardır.
6. Delta Ovası:
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri denize döküldüğü yerlerde biriktirmesi sonucu oluşan ovaya verilen isimdir.
Delta ovasının oluşabilmesi için;
- Kıyı derinliği az olmalı,
- Kıta sahanlığı geniş olmalı,
- Kıyıda az akıntı olmalı
- Gelgit olmamalı
- Akarsu bol alüvyon taşımalı
C. Akarsu Aşınım ve Birikim Şekilleri
Menderes
Eğim az, akış hızı az, enerji potansiyeli düşük, yana doğru aşındırma, Ege bölgesinde yaygındır.
 |
| menderes |
Seki ( Taraça ):
Karstik Şekiller
Karstik Aşınım Şekilleri
Lapya: Karstik arazilerde suların kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturarak meydana gelmesine denmektedir. En küçük karstik aşınım şeklidir.
Dolin: Lapyaların zamanla genişlemesiyle oluşur.
Uvala: Dolinlerin zamanla birleşmesiyle oluşur.
Polye: Uvalaların zamanla birleşmesiyle oluşur.
Galeriler: Birden fazla mağaranın birleşmesiyle oluşur.
Obruk: Mağara tavanlarının ya da derinliği artan dolinlerin çökmesiyle meydana gelen çukurlardır.
Karstik Birikim Şekilleri
Traverten: Yeryüzüne çıkan suların bünyesindeki kalsiyum karbonatın çökelmesiyle traverten oluşur. Denizli- Pamukkale örneğidir.
Sarkıt: Su damlacıkları içindeki kalsiyum karbonatın mağara tavanında tortulanmasıyla oluşur.
Dikit: Su damlacıkları içindeki kalsiyum karbonatın mağara tabanında tortulanmasıyla oluşur.
Sütün: Sarkıt ve dikitin birleşmesiyle oluşur.
Türkiye'deki Kıyı Tipleri
1. Boyuna Kıyı Tipi:
Dağların kıyıya paralel uzandığı Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında görülür.
- Kıyıda girinti- çıkıntı azdır.
- Koy, körfez, doğal liman sayısı azdır.
- Kıta sahanlığı dar, falezler fazla, delta ovası oluşumu güçtür.
- Ulaşım güçtür ve geçitlerle sağlanır.
- Limanların hinterlandı dardır.
2. Enine Kıyı Tipi:
Dağların kıyıya dik uzandığı Ege kıyılarında görülür.
- Kıyıda koy ve körfez fazladır.
- Kıta sahanlığı geniştir
- Ulaşım kolay sağlanır
- Limanların hinterlandı geniştir.
3. Ria Kıyı Tipi:
Eski akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşmuştur. İstanbul boğazı, Çanakkale boğazı, Haliç, Güneybatı Ege Kıyıları ( Muğla )
4. Kalanklı Kıyı Tipi:
Kalkerli bölgelerde bulunan sarp kenarlı küçük koyların oluşturduğu kıyıdır.
Dalgaların Oluşturduğu Şekiller
1 .Falez ( Yalıyar ):
Dağların denize paralel ve kıyının hemen gerisinde uzandığı kıyılarda dalgaların dik yamaçları oluşturmaları ile meydana gelir.
Falezlerin oluştuğu kıyılarda;
- Kıta sahanlığı dardır.
- Deniz birdenbire derinleşir.
- Delta ovaları oluşamaz.
2. Tombolo:
Kıyı oklarının gelişerek, açıktaki bir adayı karaya bağlamasıyla oluşan şekillerdir. ( Sinop, Kapıdağ, Ayvalık, Şeytan sofrası )
Rüzgarların Oluşturduğu Şekiller
Rüzgarların Oluşturduğu Aşınım Şekilleri
 |
| rüzgar aşınım şekilleri |
1. Mantarkaya: Kayaların alt kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılmasıyla oluşur. ( İç Anadolu )
2. Şahitkaya: Mantarkayaların üst üste ve yan yana gelmesiyle oluşur.
3. Yardang: Çöldeki derin yarıklardır.
4. Tafoni: Kuş yuvasına benzeyen oyuklardır.
5. Hamada: Çöllerdeki kayaların aşınım şeklidir.
Rüzgarların Oluşturduğu Birikim Şekilleri
 |
| rüzgar birikim şekilleri |
Kumul: Rüzgarın taşıdığı kumları biriktirmesiyle oluşmuş kum tepeleridir.
Lös: Rüzgarın taşıyıp biriktirdiği ince malzemelerden oluşan topraklardır.
Barkan: Hilal şekilli kumullardır. Türkiye'de yoktur.
0 Yorumlar