Türkiye’de İklim ve Bitki Örtüsü: İklim Elemanları
1. Sıcaklık
Türkiye’de sıcaklık, farklı coğrafi ve fiziksel faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir:
- Güneyden kuzeye doğru sıcaklık azalır: Bu durumun temel nedeni enlem farkıdır.
- Batıdan doğuya doğru sıcaklık düşer: Bunun nedeni yükseltinin artmasıdır.
- Denizden uzaklaştıkça sıcaklık değişir: Bu durum denizellik ve karasallık etkisiyle ilişkilidir.
- Dağların güney yamaçları kuzey yamaçlarına göre daha sıcaktır: Bu fark, bakı etkisinden kaynaklanır.
Bölgesel Sıcaklık Dağılımı:
- Akdeniz kıyıları, iç kesimlere göre daha sıcaktır. Bunun nedeni denizellik-karasallık etkisidir.
- En yüksek sıcaklık ortalamaları, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde görülür. Bu durum hem enlem hem de karasallık etkisinden kaynaklanır.
- Kıyı Ege’den Erzurum-Kars’a doğru sıcaklık düşer. Bu, denizden uzaklık ve yükseltinin artmasıyla açıklanır.
Özel Sıcaklık Durumları:
- İndirgenmiş sıcaklık ortalaması: Yükseltinin etkisinin kaldırılarak hesaplandığı sıcaklık değeridir.
- Yıllık sıcaklık farkı: Karadeniz Bölgesi’nde nemin etkisiyle en az, Doğu Anadolu Bölgesi’nde karasallık nedeniyle en fazladır.
- Don olayları: En fazla Doğu Anadolu’da, en az Akdeniz Bölgesi’nde yaşanır.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar
Basınç
Havanın yeryüzüne uyguladığı kuvvet olarak tanımlanan basınç, sıcaklık gibi faktörlerle doğrudan ilişkilidir.
- Yüksek Basınç: Havanın yeryüzüne yoğun bir şekilde baskı uyguladığı durumlardır. Genellikle soğuk bölgelerde görülür çünkü soğuk hava ağırlaşarak çöker. Örneğin, Sibirya Yüksek Basıncı.
- Alçak Basınç: Havanın yeryüzüne daha az kuvvet uyguladığı durumlardır. Isınan hava yükselir ve yeryüzüne baskı yapamaz. Sıcak bölgeler genellikle alçak basınç alanlarıdır. Örneğin, Basra Alçak Basıncı.
Basınç Merkezleri:
Termik Kökenli Basınç Merkezleri:
Bu merkezler, sıcaklık farklarından dolayı oluşur.- Basra Alçak Basıncı: Yaz aylarında sıcaklıkla birlikte oluşur.
- Sibirya Yüksek Basıncı: Kış aylarında soğuk havanın etkisiyle görülür.
Dinamik Kökenli Basınç Merkezleri:
Dünya’nın günlük hareketleri sonucu meydana gelir.- İzlanda Alçak Basıncı
- Asor Yüksek Basıncı
c .Türkiye’de Rüzgarlar
Türkiye’de Rüzgarlar
Rüzgarlar, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket ederken yeryüzü şekilleri nedeniyle yön değiştirebilir. Türkiye’de rüzgarların yönü ve etkisi çeşitli faktörlere bağlıdır.
- Etezyen Rüzgarı: Ege Denizi’nin kuzeyinden güneye doğru eser ve ticaret rüzgarı olarak da bilinir. Asor Yüksek Basıncı tarafından tetiklenir.
- İmbat: İzmir çevresinde öğleden sonra denizden karaya doğru esen bir meltem rüzgarıdır.
- Deniz Meltemi: Sabah saatlerinde kara, denize kıyasla daha çabuk ısındığı için denizden karaya doğru eser.
- Kara Meltemi: Akşam saatlerinde karadan denize doğru eser, çünkü gece deniz daha sıcak kalır.
Türkiye’de Meltemlerin Oluşma Sebepleri:
- Türkiye’nin yarımada konumunda olması.
- Günlük sıcaklık farklarının etkisi.
- Yer şekillerinin çeşitliliği.
Meltemlerin oluşumu Dünya’nın günlük hareketlerine bağlıdır.
Föhn Rüzgarları
Föhn rüzgarları, özellikle kış aylarında Doğu Karadeniz kıyılarında etkili olup sıcaklık artışına neden olur. Diğer rüzgarlardan farklı olarak geldikleri bölgenin karakteristik özelliklerini taşımazlar.
Türkiye’de Mikroklima Alanları
Yerel iklim koşullarının oluşumunda föhn rüzgarları, yer şekilleri ve nem gibi faktörler rol oynar. Türkiye’deki bazı mikroklima alanları şunlardır:
- Doğu Karadeniz: Çay, turunçgil, zeytin.
- Alanya-Anamur: Muz üretimi.
- Iğdır-Malatya: Pamuk üretimi.
Yağış çeşitleri
1 .Yamaç (Orografik) Yağışları:
Nemli hava kütlelerinin dağ yamaçlarına doğru yükselerek soğuması ve içindeki nemi yağış olarak bırakmasıyla oluşur. Bu yağış türü, özellikle şu bölgelerde yaygındır:
- Doğu Karadeniz
- Batı Karadeniz
- Doğu Akdeniz (Nur Dağları)
- Batı Akdeniz
- Menteşe Yöresi
- Yıldız Dağları
Not: Ege Bölgesi’nde dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle yamaç yağışları oluşmaz.
2 .Konveksiyonel ( Yükselim) Yağışları:
Isınan hava kütlelerinin yükselip soğuması sonucu oluşur. Bu yağışlar genellikle sağanak şeklinde görülür ve sel olaylarına neden olabilir. Halk arasında "Kırkikindi yağmurları" olarak bilinir ve karların eridiği bahar döneminde meydana gelir.
- En fazla görüldüğü dönem:
- İç Anadolu’da ilkbahar mevsimi
- Erzurum-Kars Bölgesi’nde yaz ayları
Not: İç Anadolu’da konveksiyonel yağışlar, sel rejimli akarsuların oluşmasına katkı sağlar. Bu yağışlar ülke genelinde görülse de belirli bölgelerde daha yoğundur.
3. Cephe yağışları
- Ege
- Akdeniz
- Marmara
- Güneydoğu Anadolu
Bölgesel Yağış Özellikleri:
- İç Anadolu: En fazla yağış ilkbaharda, konveksiyonel yağış olarak görülür.
- Erzurum-Kars Bölgesi: Yaz aylarında konveksiyonel yağışlar etkili olur.
- Karadeniz Bölgesi: En yoğun yağış sonbaharda, yamaç yağışları şeklindedir.
- Ege, Akdeniz, Marmara, Güneydoğu Anadolu: Bu bölgelerde en fazla yağış kış aylarında, cephe yağışı olarak gerçekleşir.
Türkiye'deki İklim Çeşitleri
1. Karadeniz İklimi
Bu iklim, Karadeniz kıyılarında etkili olup yıl boyunca nemli ve bol yağışlıdır.
- Yağış Dağılımı: En fazla yağış sonbaharda, en az yağış ise ilkbaharda görülür.
- Sıcaklık Farkları: Yüksek nem oranı nedeniyle yıllık ve günlük sıcaklık farkları oldukça düşüktür.
- Hava Durumu: Çoğunlukla bulutludur. Bulutluluk oranı en yüksek, güneşlenme süresi ise en düşük olan iklimdir.
- Notlar:
- Ormanların farklı yüksekliklerde kuşaklar oluşturması sıcaklıkla ilişkilidir.
- Yağış miktarı orman alt sınırını belirlerken, sıcaklık orman üst sınırını etkiler.
- Akdeniz ve Karadeniz bölgeleri arasında orman üst sınırı enleme bağlı değişiklik gösterir.
- Toros Dağları’nın kuzey ve güney yamaçlarındaki orman sınırları bakı faktörüne bağlıdır.
- Trabzon ile Gümüşhane arasındaki orman sınırları, denizellik ve karasallık etkisiyle farklılık gösterir.
2. Akdeniz İklimi
Akdeniz, Ege, Güney Marmara ve Güneydoğu Anadolu’nun batısında görülür.
- Mevsim Özellikleri: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
- Yağış Dağılımı: En fazla yağış kış aylarında alınır.
- Bitki Örtüsü: Maki hakimdir, iç kesimlere gidildikçe bozkıra dönüşür.
- Özel Durumlar: Don olaylarının en az görüldüğü iklimdir.
3. Step (Karasal) İklim
Bu iklim, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu’nun Erzurum-Kars Bölgesi dışında kalan kesimlerinde görülür.
- Bitki Örtüsü: Bozkır bitkileri (kurakçıl otlar).
- Geçim Kaynakları: Küçükbaş hayvancılık yaygındır.
- Yağış Dağılımı: En fazla yağış ilkbahar mevsiminde görülür.
4. Sert Karasal İklim
Erzurum-Kars Bölgesi’nde etkili olan bu iklim, Türkiye'nin en sert iklim koşullarını taşır.
- Bitki Örtüsü: Alpin çayırları (dağ çayırları).
- Yağış Dağılımı: En fazla yağış yaz aylarında alınır.
- Don Olayları: Don olaylarının en sık görüldüğü iklimdir.
- Kış Özellikleri: Kış mevsimi uzun, sert ve oldukça soğuk geçer.
Türkiye’nin Bitki Örtüsü
Fitocoğrafya, bitkilerin dağılımını ve coğrafi yayılışını inceleyen bir bilim dalıdır. Türkiye, farklı iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Ancak, ormanların tahrip edilmesi bazı bölgelerde doğal bitki örtüsünün değişmesine neden olmuştur:
- İç Anadolu ve Ergene’de: Ormanların yerini antropojen bozkırlar almıştır.
- Karadeniz’de: Ormanların yok olmasıyla psödomaki (yalancı maki) oluşmuştur.
- Akdeniz’de: Kızılçam ormanlarının tahrip edilmesi sonucu maki ve garig bitki toplulukları ortaya çıkmıştır.
Türkiye'deki Ağaç Türleri
Türkiye’deki ağaç türlerinin dağılımında meşe ilk sırada yer alır. Ağaç türleri sıralaması şu şekildedir:
- Meşe (%26,34)
- Karaçam
- Kızılçam
- Kayın
- Sarıçam
- Ardıç
Orman Ürünleri
- Ana ürünler: Bitkilerin gövde kısımlarından elde edilir. Örnekler: kağıt, maden direği, lif, yonga, yakacak odun, tomruk, parke, sunta, kontraplak, mobilya.
- Yan ürünler: Gövde dışındaki kısımlardan elde edilir. Örnekler: reçine, kozalak, çam balı, keçiboynuzu.
Relikt ve Endemik Bitkiler
- Relikt (Kalıntı) Bitkiler: Geçmiş jeolojik dönemlerde oluşmuş, günümüzde de uygun ortam bulup varlığını sürdüren bitkilerdir. Örnekler: kızılçam, sandal, sedir.
- Endemik Bitkiler: Yalnızca belirli bölgelerde yetişen, başka hiçbir yerde bulunmayan bitkilerdir. Türkiye’de en fazla Toros Dağları’nda görülür. Örnekler: Istıranca meşesi, kasnak meşesi, ispir meşesi, sığla, Datça hurması, Kazdağı köknarı.
İğne Yapraklı Ağaçlar
Bu tür ağaçlar her mevsim yeşil kalır.
- Kızılçam: En geniş yayılım alanı Türkiye’dedir. Tahribiyle maki, makinin tahribiyle garig oluşur.
- Karaçam: Türkiye’nin hemen her bölgesinde bulunur.
- Sarıçam: Kuzey Anadolu Dağları'nın iç kesimlerinde yaygındır.
- Göknar: Doğu Karadeniz’den Kızılırmak’a kadar görülür.
- Sedir: Batı, Orta ve Doğu Toroslarda yayılış gösterir.
- Ladin: Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin çevresinde yetişir.
Geniş Yapraklı Ağaçlar
- Meşe: Türkiye’nin birçok bölgesinde görülür.
- Kayın: Daha çok Karadeniz Bölgesi’nde yaygındır.
- Gürgen: Kuzey ve güney kıyılarında bulunur.
- Kestane: Kuzey Anadolu ve Marmara’da yetişir.
- Ihlamur: Marmara, Batı Karadeniz ve Orta Toroslar’da yaygındır.
- Dişbudak: Trakya, Karadeniz, Marmara ve Ege bölgelerinde yetişir.
Akdeniz Bitki Örtüsü
- Maki: Akdeniz iklimine özgü bir bitki topluluğudur. Başlıca türler: yabani zeytin, mersin, keçiboynuzu, kermez meşesi, sandal, kocayemiş, defne, sakız ağacı, menengiç, zakkum, akçakesme.
- Psödomaki (Yalancı Maki): Karadeniz kıyılarında ormanların tahribiyle oluşan çalılıklardır.
- Garig: Akdeniz ve Ege kıyılarında, makilerin tahribi ve toprakların incelmesiyle oluşan, genellikle diz boyu yüksekliğinde dikenli çalılardır.
Bozkır Bitkileri
Türkiye’nin bozkır bölgelerinde sıkça rastlanan ot türleri: geven, koyun yumağı, üzerlik, çakır dikeni, çayır üçgülü, yavşan otu, gelincik, sığır kuyruğu, kılıç otu, peygamber çiçeği.
0 Yorumlar